W obecnym miejscu, przy ulicy płk prof. inż. Kazimierza Drewnowskiego stało kolejno kilka świątyń. Niektóre ulegały zniszczeniu wskutek starości, inne ucierpiały podczas działań wojennych, a ruiny jednej zburzono w czasie pokoju.
Pierwsze wzmianki na temat drewnianego kościoła pod wezwaniem św. Małgorzaty w Zegrzu sięgają XII wieku. W zapiskach z 1367 roku wymieniany jest Bolesław, pleban kościoła parafialnego w Zegrzu, który pobierał dziesięciny ze wsi Mokotów, Młociny, Wawrzyszew i Wola stanowiących dzisiaj dzielnice Warszawy. Dwa wieki później, w roku 1580, dzięki staraniom proboszcza Zegrza, Mikołaja Kępińskiego, zbudowano nowy, w połowie murowany kościół, który około roku 1756 został częściowo rozebrany. Całkowicie murowaną świątynię pw. św. Antoniego i Barbary konsekrowano w roku 1758. Jej fundatorem był Antoni Krasiński – kasztelan zakroczymski.
Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku Zegrze znalazło się w zaborze pruskim, a po wojnach napoleońskich i Kongresie Wiedeńskim z 1815 roku – w zaborze rosyjskim. Osiemdziesiąt lat później, w 1895 roku, w związku z prowadzoną przez władze carskie budową twierdzy w Zegrzu, Rosjanie odkupili kościół katolicki i przebudowali go na cerkiew garnizonową. Siedzibę parafii Zegrze przeniesiono do Woli Kiełpińskiej, gdzie w nowo wybudowanym kościele umieszczono trumny z podziemi kościoła zegrzyńskiego oraz większość wystroju wewnętrznego, w tym epitafia.
Projekt przebudowy kościoła na cerkiew wykonał rosyjski inżynier wojskowy – płk Rakint. Odwołał się on do architektury noworuskiej, zwłaszcza do tradycji moskiewsko – jarosławskiej. Złocona, „cebulasta” kopuła i wieża górowały nad Zegrzem. Według opinii polskich historyków sztuki świątynia nie była udana, wręcz twierdzono, że jej „pseudorosyjska ornamentacja była pośledniego gatunku”. Cerkiew uroczyście poświęcił w 1899 roku prawosławny arcybiskup warszawsko – chełmski, Hieronim. Była ona miejscem, w którym odbywały się wszystkie uroczystości 1. i 2. zegrzyńskiego fortecznego pułku piechoty. W cerkwi mieściło się około 500 żołnierzy. W 1912 roku przy cerkwi utworzono jednoklasową szkołę parafialną dla dzieci z okolic, której założycielką była Nadieżda Władimirowna Brusiłowa (żona znanego generała Aleksieja Aleksiejewicza Brusiłowa, wówczas zastępcy dowódcy Warszawskiego Okręgu Wojskowego).
W czasie działań wojennych pierwszej wojny światowej cerkiew uległa poważnym uszkodzeniom. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości została przekazana Wojsku Polskiemu i odbudowana jako kościół garnizonowy. Powstała wówczas w Zegrzu parafia wojskowa podporządkowana Ordynariatowi Polowemu WP. Siedziba „cywilnej” parafii Zegrze diecezji płockiej pozostała w Woli Kiełpińskiej. Kościół garnizonowy poświęcono 21 stycznia 1919 roku, a pierwszym proboszczem parafii wojskowej został ksiądz Szymon Żółtkowski.
W celu nadania świątyni katolickiego charakteru przebudowano ją wg projektu Edgara Norwerth’a (twórcy między innymi gmachów AWF i wież kościoła św. Stanisława Kostki w Warszawie). Kopule nadano łagodniejsze, renesansowe kształty. Dobudowano przedsionek, dodając przed wejściem do kościoła dwie kolumny. Przemalowano wnętrze, zastępując ornamentykę prawosławną symbolami katolickimi. Kościół otrzymał nowoczesny system ogrzewania; w piwnicy znajdował się piec, skąd poprzez kanały wentylacyjne ciepłe powietrze było kierowane do wnętrza świątyni. Przebudowę zakończono w 1932 roku. Formalne utworzenie przez Biskupa Polowego WP gen. dyw. Stanisława Galla między innymi Parafii Wojskowej w Zegrzu zostało ogłoszone rozkazem Ministra Spraw Wojskowych (Dz. Roz. 1928 nr 4, poz. 36). Utworzona parafia pw. MB Częstochowskiej z siedzibą w Zegrzu obejmowała wówczas następujące powiaty: pułtuski, makowski, przasnyski, Beniaminów (z powiatu radzymińskiego)oraz część powiatu warszawskiego (garnizon Jabłonna).
Podczas okupacji hitlerowskiej kościół nie był używany, chociaż nie został w 1939 roku uszkodzony. W 1942 r. odbyły się tu trzy Msze św. dla żołnierzy niemieckich. We wrześniu 1944 roku, w czasie walk nad Narwią, pociski artyleryjskie zniszczyły dach i wieżę budynku. Prawie nienaruszone wnętrza zdewastowali po zajęciu Zegrza żołnierze radzieccy. W okresie powojennym kościół wpisano do rejestru zabytków, jednak ówczesne władze nie były zainteresowane jego odbudową. Począwszy od lat 60-tych świątynia była dewastowana: wywożono z niej cegłę, przechowywano płody rolne, a nawet hodowano pieczarki i gołębie. Mimo zakazów ze względu na możliwość poturbowania spadającymi cegłami, fragmentami wyposażenia i tynku jej wnętrza i piwnice stały się miejscem zabaw dzieci.
| Ruiny poprzedniego kościoła w Zegrzu przed rozpoczęciem budowy – luty 1999 |
W 1987 roku podjęto decyzję o rozebraniu świątyni, a jej mury wysadzono w powietrze. Gruzy świątyni wykorzystano do budowy drogi prowadzącej do dawnej Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Łączności, która mieściła się w Zegrzu.
Po jednej z najpiękniejszych świątyń wojskowych II Rzeczypospolitej pozostała tylko jedna z dwu betonowych kolumn ozdabiających wejście do kościoła. Jeszcze przez kilka lat jak symbol stała na ruinach świątyni, by znaleźć później miejsce w nowo zbudowanym kościele.
| Wmurowanie kamienia węgielnego 03.06.1999 |
Po zmianie ustrojowej w 1989 roku zaistniała korzystniejsza sytuacja dla rozwoju życia duchowego w Zegrzu, w tym dla odbudowy kościoła. 25 maja 1992 roku biskup pomocniczy płocki, Roman Marcinkowski, dokonał poświęcenia żelaznego krzyża na placu przykościelnym w intencji odbudowy świątyni. Kilka miesięcy później, 21 stycznia 1993 roku, miało miejsce erygowanie Parafii Wojskowej pw. św. Gabriela Archanioła w Zegrzu, a 25 marca Biskup Polowy WP gen. dyw. Sławoj Leszek Głódź poświęcił tymczasową kaplicę mieszczącą się w budynku Klubu Garnizonowego.
W uroczystości wzięli udział, miedzy innymi: szef Wojsk Łączności MON gen. bryg. Henryk Andracki i komendant – rektor Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Łączności gen. bryg. Witold Cieślewski.
Pierwszym kapelanem w Zegrzu został mianowany ks. kpt. Jan Maliszewski. Po czterech latach w październiku 1996 roku zastąpił go ks. kpt. Krzysztof Majsterek, ale jeszcze wcześniej podczas nawiedzenia figury Matki Boskiej Fatimskiej w Zegrzu w dniach 15 – 16 września 1996 roku ks. Bp Sławoj Leszek Głódź podkreślił konieczność odbudowy świątyni i wyraził pragnienie, aby na pamiątkę nawiedzenia Diecezji Wojskowej przez figurę Matki Boskiej Fatimskiej odbudowany kościół garnizonowy nosił Jej wezwanie.
5 października 1996 roku Ojciec Święty Jan Paweł II poświęcił w Watykanie kamień węgielny pod budowę zegrzyńskiej świątyni.
15 czerwca 1997 roku proboszczem parafii wojskowej w Zegrzu i kapelanem Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Łączności został ksiądz kpt. Zenon Surma.
| Budowa kościoła w latach 1999 – 2003 |
Z inicjatywy ówczesnego Biskupa Polowego WP gen. dyw. Sławoja Leszka Głódzia, przy czynnym wsparciu Zarządu Łączności i Informatyki Sztabu Generalnego Wojska Polskiego oraz Komendy Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu, a także przy zaangażowaniu licznych firm telekomunikacyjnych, we wrześniu 1998 roku podjęto decyzję o budowie na ruinach zburzonej świątyni w Zegrzu nowego kościoła garnizonowego pod wezwaniem Matki Boskiej Fatimskiej.
Początkowe plany odtworzenia świątyni w przedwojennym kształcie zarzucono ze względu na zły stan fundamentów naruszonych wybuchami podczas burzenia kościoła oraz przewidywane koszty odbudowy, które znacznie przewyższyłyby nakłady na budowę nowego kościoła.
3 czerwca 1999 r. – w Uroczystość Bożego Ciała nastąpiło wmurowanie kamienia węgielnego i aktu erekcyjnego pod budowę kościoła.
Pasterka Bożego Narodzenia 1999 roku odbyła się już na fundamentach nowej świątyni.
10-13 maja 2000 r. – już w nowym kościele miały miejsce nawiedzenie obrazu Matki Bożej Hetmanki Żołnierza Polskiego oraz misje święte. Od tego momentu nabożeństwa zostały przeniesione z kaplicy z terenu Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki do budującego się kościoła.
Szybka budowa nowego kościoła stała się możliwa dzięki intensywnym działaniom Społecznego Komitetu Odbudowy Kościoła Garnizonowego w Zegrzu, ofiarności i przychylności władz wojskowych, kościelnych, mieszkańców, przyjaciół Zegrza oraz żołnierzy. Nie byłaby możliwa bez energicznej i pełnej poświęcenia pracy ks. płk Zenona Surmy.
Ostatecznie powstał nowoczesny, jasny i przestronny kościół mogący pomieścić 600 osób. Znajduje się w nim 300 miejsc siedzących. Jego usytuowanie jest odmienne w stosunku do przedwojennego, gdyż wejście do świątyni znajduje się od strony zachodniej, a nie jak przed wojną – od północy.
9 września 2006 r. odbyło się poświęcenie przez Biskupa Polowego WP gen. dyw. Tadeusza Płoskiego zainstalowanych witraży.
| Pierwsza pasterka w budującym się kościele 24.12.1999 |
29 maja 2007 r. Kościół został konsekrowany
przez Biskupa Polowego WP gen. dyw. Tadeusza Płoskiego i Abp Sławoja
Leszka Głódzia, Biskupa Warszawsko-Praskiego. Abp Sławoj Leszek Głódź,
który przewodniczył Mszy św., powiedział, że „dzisiejsza konsekracja
jest cudem i zmartwychwstaniem tej świątyni wojskowej”.
13 maja 2009 r. Biskup Polowy WP gen. dyw. Tadeusz Płoski ustanowił
Kościół Garnizonowy w Zegrzu świątynią wszystkich żołnierzy i
pracowników Wojsk Łączności i Informatyki Wojska Polskiego.
23 stycznia 2011 r. Biskup Polowy WP Józef Guzdek mianował ks. kan. płk
Zenona Surmę proboszczem Parafii Wojskowej w Bydgoszczy. Na proboszcza
Parafii Wojskowej w Zegrzu został mianowany ks. ppłk Waldemar Rawiński.
1 sierpnia 2013 na urząd proboszcza Parafii Wojskowej w Zegrzu decyzją
Biskupa Polowego WP Józefa Guzdka został mianowany ks. mjr Kryspin Rak.
Artykuł częściowo opracowany na podstawie:
Z. Miarzyński, M. Jakubczak, „Kościół garnizonowy p.w. Matki Boskiej Fatimskiej w Zegrzu – świątynią łącznościowców i informatyków WP wszystkich pokoleń”, Komunikat nr 17 Światowego Związku Polskich Żołnierzy Łączności, Zegrze 2006 r.